27 juni 2022 | Lancering De Nieuwe Denktank | Nieuwspoort Den Haag
Bijdrage uitgesproken door Dr. J.A.H. (Bart-Jan) Heine, directeur De Nieuwe Denktank a.i.
Geachte aanwezigen,
Bedankt voor jullie komst naar de lancering van De Nieuwe Denktank hier in Den Haag.
Vandaag komen wij met iets nieuws. Een denktank voor de samenleving, vanuit de samenleving. Een denktank die als missie heeft om de grote vraagstukken van onze tijd te analyseren en van realistische politieke antwoorden te voorzien om daarmee het politieke debat in het brede midden weer op gang te brengen.
De Nieuwe Denktank hebben we opgericht omdat we ons zorgen maken over de staat van ons land.
Het land van onze jeugd, is namelijk steeds minder het land van onze kinderen.
Het land dat we willen bewaren en koesteren is een land waar je opgroeit in een veilige en kindvriendelijke buurt, gezinnen goed kunnen leven van een modaal inkomen, er bestaanszekerheid is voor alle groepen, er volop kansen zijn voor jongeren op een betaalbare woning en een vaste baan.
Dit is een land waar burgers invloed hebben op hun omgeving, zich vrijwillig inzetten voor de school van hun kinderen en actief zijn in hun buurt. Het is een land waar een gezonde vaderlandsliefde heerst en we een beetje trots mogen zijn op ons land. Dit land wordt gedragen door een dynamische middenklasse die omziet naar mensen die het moeilijker hebben en die politiek-bestuurlijke elites levert die het algemeen belang dienen.
Dit is een land met een politieke cultuur waarin deugden als gematigdheid, waarachtigheid en verstandigheid de regel zijn.
In dit land is de overheid bescheiden, betrouwbaar en dienstbaar. De publieke zaak is op orde: degelijk onderwijs, toegankelijke zorg, waardevaste pensioenen, een stabiele munt, een fatsoenlijk leger, een functionerende belastingdienst en publieke diensten tot zelfs in de kleine kernen…
Dit alles is niet langer vanzelfsprekend. De robuustheid van onze – nog altijd – burgerlijke high trust samenleving staat onder druk door een stapeling van problemen en een groeiende tweedeling tussen winnaars en verliezers in onze samenleving. Er loopt een denkbeeldige scheidslijn door ons land tussen hen die altijd aan de goede kant zitten en hen die daar niet zitten.
Het land lijkt vrijwel in een continue staat van crisis te verkeren: wooncrisis, stikstofcrisis, coronacrisis, eurocrisis, klimaatcrisis, migratiecrisis.
En, dit is niet alles. Denk maar aan de toeslagenaffaire, de drugscriminaliteit, de dalende kwaliteit van taal- en rekenonderwijs, de stagnerende koopkracht, de ingeperkte toegang tot de rechter, de moeizame afwikkeling van de aardbevingsschade in Groningen, de doorgedrukte gemeentelijke herindelingen, de impact van ontgroening en vergrijzing op de leefbaarheid van plattelandsregio’s, de eenzaamheid, depressiviteit en het drugsgebruik onder jongeren, de problemen in de jeugdzorg, het onrechtvaardige feit van Nederland als internationaal belastingparadijs en dat allemaal tegen een zeer onrustige geopolitieke achtergrond met de opkomst van China, de Russische agressie, de onbestendigheid van de Verenigde Staten en een instabiele Europese Unie.
Vanuit de huidige dogma’s en beleidsparadigma’s zijn geen antwoorden te verwachten. In zekere zin is er sprake van een systeemcrisis. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het vertrouwen in de politiek onder druk staat en een steeds grote groep dreigt af te haken.
Deze groeiende onvrede bij grote delen van de samenleving dient evenwel te worden begrepen als een diepere zorg van gewone burgers met de staat van het land. De doelbewuste exploitatie van deze onvrede door geradicaliseerde flankpartijen enerzijds en het anderzijds met dedain spreken over deze mensen belooft niet veel goeds voor de toekomst. Een verdere polarisatie, versplintering en algehele immobiliteit van de politiek zullen mogelijk het gevolg zijn. Een zorgwekkende ontwikkeling, die vanuit het midden en op de inhoud moet worden tegengegaan.
Maar in het midden is het stil.
Dit heeft deels ook te maken met de ontwikkeling dat nationale politici steeds minder grip hebben op belangrijke zaken. Het lijkt soms alsof zij een leegte besturen: op belangrijke dossiers als asiel en migratie, handel, monetair beleid, klimaat en stikstof zijn zij slechts uitvoerders van supranationale afspraken, rechterlijke uitspraken, en van de keuzes van niet-direct democratisch gelegitimeerde organisaties zoals de ECB, toezichthouders of ad-hoc overlegtafels. Hoe we deze ontwikkeling kunnen keren zou meer aandacht mogen krijgen.
Het dalende vertrouwen is ook zorgwekkend, omdat een stapeling van onopgeloste problemen uiteindelijk niet alleen het vertrouwen in politici of de electorale positie van de traditionele middenpartijen doet eroderen, maar mogelijk ook – zeer geleidelijk – het vertrouwen in de instituties van de democratische rechtsstaat.
Deze ontwikkeling kan alleen worden gekeerd door onszelf.
We moeten als burgers van dit land ons niet terugtrekken op het eigen erf, maar als vrije en zelfbewuste burgers ons weer met de publieke zaak gaan bemoeien.
Dat is, wat De Nieuwe Denktank is en wil zijn:
- De ingenieur die zich verbaast over het feit dat de overheid doet alsof elektriciteitsvoorziening een natuurverschijnsel is, en niet iets waar je zorgvuldig en langjarig beleid op moet voeren.
- De jurist die zelf de uitspraken van het Europese Hof van Justitie en de Raad van State heeft gelezen, en dat niet kan verenigen met een minister die maar blijft zeggen dat het stikstofbeleid niet haar keuze is, maar van de rechter moet.
- De fysiotherapeut die dagelijks om moet gaan met de pseudo-marktwerking in de zorg.
- De onderwijzer die de ene onderwijsvernieuwing na de andere over zich heen uitgestort krijgt.
- De ambtenaar die de naderende omgevingswet als een ongeluk-in-slow-motion voor zijn ogen ziet voltrekken.
Zij, en nog vele anderen, vormen de echte kern van De Nieuwe Denktank.
Voor al deze mensen geldt dat, nu het oude ongeschreven naoorlogse sociale contract – dat de basis vormde van ons welvarende en vredige samenleving – is verbroken, er behoefte is aan een hernieuwd en richtinggevend contract om de harmonie in de samenleving te bewaren. Dit is de grote opgave van onze tijd en dit veronderstelt een diepere reflectie over de oorzaken van deze systeemcrisis. Vandaar dat De Nieuwe Denktank – volgens ons -zo noodzakelijk is.
Hoe verschillend de achtergronden en expertises van de betrokkenen ook zijn, wat ons deelt is dat we een aantal punten constateren en tendensen zien die echt anders moeten.
In de eerste plaats de constatering dat de beleidsproblemen in dit land niet simpelweg met een zak geld en enkele wetswijzigingen zijn op te lossen, maar dat er is een grotere herordening nodig is, een verandering in de manier van denken. De zorgwekkende staat van ons land is namelijk niet los te zien van de beleidskeuzes die in de afgelopen decennia zijn gemaakt, en de filosofie die achter deze beleidskeuzes schuilgaat.
In de tweede plaats de tendens dat het gekozen beleid te vaak onvoldoende het gevolg is van een breed maatschappelijke debat over het algemeen belang, en nog te vaak een optelsom is van deelbelangen: van lobby’s en actiegroepen die soms via de rechter, en soms via of overlegtafels – en soms zelfs door rechtstreeks contact met politici – het beleid bepalen. Dit zorgt voor een disbalans – een diepere machtsongelijkheid – waarbij de deelbelangen van sommige machtige organisaties voor gaan op alle andere belangen.
In de derde plaats zien we een dominantie van modellen, experts en juristen, die te vaak ten koste gaat van de invloed op het beleid van vakmensen, ervaringsdeskundigen en volksvertegenwoordigers. Er lijkt soms meer vertrouwen te zijn in een theoretisch plan dat alleen werkt in een excelsheet, dan in een beproefde, succesvolle praktijk, gedragen door professionals die wellicht niet goed zijn met excelsheets en beleidsstukken, maar wel in hun vak.
Tot slot zijn de prioriteiten in het debat op zijn minst nogal vreemd te noemen. Het gaat te vaak over Randstedelijke randzaken zoals genderideologie, Zwarte Piet of de glazen plafonds van de 1% reeds zeer bevoorrechte vrouwen. Belangrijkere én meer urgente onderwerpen als bestaanszekerheid, veiligheid of goed onderwijs voor iedereen raken ondergesneeuwd en worden verwaarloosd.
Tegen deze trends in willen wij werken aan een doordacht en redelijk alternatief dat werkt voor het brede midden. Dit is nodig zodat Nederland geen land van afgehaakte inwoners wordt, maar een land van betrokken en vrije burgers die zelf over de toekomst van ons land beslissen. En hierin zijn wij hoopvol.
We zien een breed gevoel van onbehagen in onze samenleving over de staat van ons land. Een gevoel dat voorbijgaat aan de oude politiek-ideologische en levensbeschouwelijke tegenstellingen. Maar, tegelijkertijd zien we ook de bereidheid bij veel burgers om zich met hun kennis en kunde in te zetten voor de publieke zaak. Met deze nieuwe denktank willen wij dit verder gaan vormgeven en zo aan de start staan van een nieuwe constructieve tegenmacht om het inhoudelijke debat hier in Den Haag en daarbuiten te verrijken.
Daarom gaan we op dossiers als: pensioenen, stikstof, gezondheidszorg, onderwijskwaliteit, ruimtelijke ordening of de dienstbare overheid concrete activiteiten organiseren: van werkgroepen, studiedagen, seminars om zo de ideeën te formuleren die nodig zijn om het debat naar het midden terug te brengen en de toekomst van ons land vorm te geven. Want het is een te mooi land om verloren te laten gaan.
Bart-Jan Heine, directeur a.i. De Nieuwe Denktank