Nederland wordt geregeerd door modellen en cijfers. Het besef moet groeien dat data een middel zijn tot een doel en niet andersom. Daarom zetten we iedere nieuwsbrief een cijfer uit de actualiteit centraal en vragen we ons af; ‘Wat is het verhaal áchter dit cijfer?’. Zo brengen we diepgang terug in het spel van de (grote) getallen. Het nummer van deze maand is: 41.
Begin dit jaar onthulde de Volkskrant dat premier Mark Rutte jarenlang dagelijks sms’jes van zijn telefoon verwijderde. De minister-president besloot zelf welke berichten relevant waren voor archivering. Dit nieuws kwam aan het licht toen bleek dat er in het archief maar 41 sms’jes van Rutte vindbaar waren uit de beginmaanden van de coronacrisis. Achter deze werkwijze en het feit dat er maar enkele tientallen berichten van de premier vindbaar zijn uit deze crisistijd gaat een groter probleem schuil.
Direct na de bekendmaking van dit nieuws stak er een storm van kritiek op. De Tweede Kamer eiste direct een debat met de premier. De verdedigingslinie van Rutte kwam erop neer dat hij berichten wel moest verwijderen omdat het geheugen van zijn Nokia opvallende overeenkomsten vertoont met dat van zijn eigenaar, hij was zeer gebrekkig. Het enige concrete gevolg van het sms-debat was een onderzoek van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. Zij presenteerde deze maand haar rapport.
De inspectie concludeert een aantal zaken waar het gaat om het archiveren van berichten van de premier. Allereerst worden berichten vaak pas gearchiveerd wanneer er een informatieverzoek vanuit de pers komt. Daarnaast ligt het besluit wat er gearchiveerd wordt volledig bij de premier en zijn ambtenaren. Hiervoor wordt wel een richtlijn aangehouden van de rijksoverheid, maar de inspectie oordeelt dat deze de Archiefwet met voeten treedt. Het probleem bevindt zich daarnaast niet alleen op Algemene Zaken, maar is wijdverbreid door alle ministeries. In het rapport is te lezen dat er wel is begonnen aan verbeteringen, maar dat veel daarvan nog vorm moeten krijgen.
Sms’jes spelen vaak een hoofdrol in schandalen rondom de minister-president. De afschaffing van de dividendbelasting werd topprioriteit na één bericht van Unilevertopman Paul Polman en met het overblijven van maar 41 berichten uit de beginmaanden van de coronacrisis is een goede reconstructie onmogelijk. Deze zaken staan echter niet op zichzelf. Ze zijn onderdeel van een aversie tegen verantwoording, een werkwijze gericht op het achterlaten van zo min mogelijk geschreven bronnen en verslagen. Zaken die zwart op wit staan kunnen vroeg of laat om verantwoording vragen en daar wil de premier niet aan. Deze ‘’Ruttedoctrine’’ heeft zich onder zijn leiderschap verspreid over verschillende ministeries. De Archiefwet overtreden en daardoor verantwoording frustreren is meer regel dan uitzondering.
Toen het nieuws over Ruttes sms’jes en oude Nokia naar buiten kwam was er grote ophef. Het rapport van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed verdient diezelfde aandacht. Een bestuur dat geen verantwoording af wil leggen ondermijnt het vertrouwen. Het is begrijpelijk dat politiek en bestuur niet altijd bedreven kunnen worden in het volle licht, maar voor parlement, pers en publiek moet achteraf altijd herleidbaar zijn hoe besluiten tot stand zijn gekomen. Daarmee begint een nieuwe bestuurscultuur dus niet met ‘’radicale ideeën’’ van Mark Rutte, maar met het eerst eens naleven van de (Archief)wet.