Interview Ronald Meester

Wetenschap als nieuwe religie – De lessen van de coronacrisis
De Nederlandse reactie op de uitbraak van het coronavirus zegt veel over onze samenleving. Zo ook over onze visie op en omgang met de wetenschap. Op dit moment wordt de aanpak van de coronacrisis geëvalueerd en worden voorbereidingen getroffen voor een volgende coronagolf en toekomstige pandemieën. De Nieuwe Denktank laat hoogleraar Ronald Meester aan het woord die recent een boek schreef over ‘hoe corona de spirituele schaarste in de samenleving blootlegde’.

Ronald Meester (1963) is hoogleraar aan de Vrij Universiteit Amsterdam waar hij waarschijnlijkheidsrekening doceert. Hij publiceerde al vaker over wiskunde en levensbeschouwing. Op dit moment richt hij zich voor wat betreft zijn onderzoek vooral op forensische kansberekening. 

Waarom moeten mensen uw boek over wetenschap als nieuwe religie lezen?

Volgens Meester is zijn publicatie met de grootste maatschappelijke relevantie. ‘Tijdens de coronacrisis is veel stuk gegaan tussen mensen met verschillende meningen en visies op het virus en de maatregelen.’ ‘Dit boek is een stuk heling.’ Hij hoopt dat vooral mensen die het niet in eerste instantie met hem eens zouden zijn het boek lezen. ‘Het kweekt hopelijk begrip voor een afwijkende visie op de coronacrisis’. Naast de maatschappelijk relevantie is het voor Meester ook een persoonlijke verwerking. ‘Ik ben niet activistisch, dit is mijn bijdrage aan het debat’. 

Wat is het moment waarop de ervaringen die u opdeed tijdens de coronacrisis volgens u een boek verdienden?
‘Dit was al vrij snel’. ‘De eerste besmettingen met het coronavirus in Nederland waren in maart 2020 en in mei 2020 had ik contact met mijn uitgever’. Meester voelde al vroeg aan dat er iets fundamenteels aan de hand was met de uitbraak van het virus en de daaropvolgende reactie van de overheid. Het moment dat premier Mark Rutte het land toesprak vanuit het Torentje en zei dat ‘we de wetenschap gaan volgen’ gingen bij Meester de radars extra hard draaien.

De uitspraken die Rutte deed tijdens zijn toespraak raakten aan het vakgebied waar Meester zich mee bezighoudt. Ze gingen over waarschijnlijke uitkomsten en mogelijke dreigingen van het virus. In het zo expliciet benoemen van het volgen van ‘’de wetenschap’’ zag Meester de heiligverklaring van diezelfde wetenschap. Deze heiligverklaring kwam vanuit de overheid en beloofde steeds een nieuwe fase met als crescendo de vaccinatiecampagne en het daaraan gekoppelde coronatoegangsbewijs (CTB).

Hoe komt het dat mensen de wetenschap steeds meer als religie zijn gaan zien?
‘Kortgezegd hebben we niets anders meer dan de wetenschap’. ‘De traditionele religieuze blik geeft ons geen antwoorden meer omdat mensen deze verleerd zijn’. De wetenschap wordt daarmee een laatste strohalm en houvast in onzekere tijden en crisis. Daarnaast heeft de wetenschap ook op het eerste gezicht goede papieren. Veel ontwikkelingen die ons leven aangenamer hebben gemaakt, zijn te danken geweest aan de wetenschap en technologische vooruitgang. In de coronacrisis specifiek werden door de wetenschap ook hoopgevende claims gedaan. Luisteren naar de experts zou ons een weg uit de crisis geven en een einde aan de maatregelen betekenen.

Dit volgen van de wetenschap heeft volgens Meester echter ook een keerzijde. Die komt voor hem het meest tot uiting in de maatregelen rondom het coronatoegangsbewijs. Hier ziet Meester vier problemen mee. In de eerste plaats is het een ineffectieve maatregelen. ‘De modellen die het RIVM gebruikte om het effect aan te tonen zijn een belediging voor de wetenschap’. In zijn boek legt Meester uitgebreider uit waarom hij zo schrok van de gebruikte rekenmethode. Ten tweede werden burgers in de vorm van horecaondernemers verantwoordelijk gemaakt voor de controle van het CTB bij anderen. Dit heeft volgens Meester trekken van ‘een totalitair systeem’. Ten derde hekelt Meester de koppeling tussen het CTB en de vaccinaties waarover we qua effectiviteit en langetermijneffect nog te weinig over weten. Ten vierde is het moreel verwerpelijk om een bepaalde groep mensen uit te slutien van sociaal verkeer.

Al met al was het coronatoegangsbewijs vooral ook een polariserend instrument dat groepen in de samenleving tegen elkaar uitspeelde. Mkede hierdoor ontstonden allerhande complottheorieën. Een begrijpelijke reactie, maar volgens Meester is het optreden van de overheid en reactie van een deel van de samenleving beter te verklaren aan de hand van ‘de heiligverklaring van de wetenschap’. Dit gaf mensen houvast en zorgde ook voor felle reacties op tegenspraak zoals die van Meester. ‘De samenleving is nu zo gewend geraakt aan een modelmatige en berekende aanpak’. ‘De vraag is wat de volgende stap zal zijn’.

Wat is volgens u de belangrijkste les die we moeten trekken voor de volgende fase van de pandemie en toekomstige pandemische paraatheid?
‘We moeten afstappen van het idee dat alles in ons leven maakbaar is en we dus alles kunnen beheersen en in de hand houden’. Als we niet uit het ‘rubberentegelparadijs’ breken worden we volgens Meester volledig overgeleverd aan de techniek en de ratio. Dat uitbreken lukt alleen als de samenleving zichzelf kritisch de vraag durft te stellen wat we op willen offeren voor veiligheid. De antwoorden op de coronacrisis waren enkel technocratisch van aard, terwijl de kwesties en vraagstukken waarmee het virus ons confronteerde ook zeker levensbeschouwelijke componenten handen. Enkel een kritische bespiegeling op alle aspecten zal er volgens Meester voor zorgen dat we de volgende pandemie op een beter manier het hoofd kunnen bieden.

Wat is de reactie die u tot nu toe het meest op uw boek krijgt en had u die verwacht?
De meeste reacties die Meester krijgt zijn tot nu toe bijzonder positief en vaak zelfs zeer persoonlijk. ‘De rode draad in mails en berichten die ik krijg, is dat mensen zich tijdens de coronacrisis heel erg eenzaam hebben gevoeld’. Hij probeert iedereen die hem schrijft persoonlijk antwoord te geven om zo te laten zien dat mensen niet alleen waren in hun vraagtekens bij de coronamaatregelen. Daarnaast krijgt hij bericht van mensen die zeggen dat ze tijdens de pandemie te argeloos zijn geweest waar het ging op het overheidsoptreden.

Die argeloosheid is waar Meester zich over heeft verbaasd bij zijn collega-wetenschappers en ook de pers. Als wiskundige probeert Meester zich zoveel mogelijk bij zijn eigen vakgebied te houden. Juist daarom sloeg hij zo aan op de rammelende wiskundige onderbouwing. De zwijgzaamheid van medewiskundigen heeft hem verbaasd. Maar nog meer heeft hij kritiek op wetenschappers die buiten hun vakgebied verstrekkende uitspraken hebben gedaan. Daarbij valt te denken aan virologen die met hetzelfde gemak uitspraken deden over vaccinaties. ‘De pers heeft hierop niet kritisch doorgevraagd en is niet zuiver geweest in welke experts zij het podium gaven rondom verschillende kwesties’. Ook hier ziet Meester aspecten van de heiligverklaring van de wetenschap. Mensen wilden aan de talkshowtafel een expert zien, niet dé expert.

In het laatste hoofdstuk van uw boek uit u kritiek op ‘’denkers’’. Wat is in het verlengde daarvan uw advies aan De Nieuwe Denktank?
‘De taak van een denktank is problematiseren’. Dit doe je door niet te bezwijken voor gemakkelijke of eenzijdige oplossingen. Het is aan De Nieuwe Denktank om steeds opnieuw aan te geven dat ‘het niet kán dat er een gemakkelijke oplossing is’. Als een debat of discussie niet schuurt gaat het mis volgens Meester. 

Dat wil niet zeggen dat de denktank alleen maar moet denken. Wat er bedacht wordt, moet ook naar buiten. Juist in taal en termen die mensen begrijpen. Daar ligt een unieke taak voor De Nieuwe Denktank in de ogen van Meester. Op een begrijpelijke en inzichtelijke manier de dilemma’s zichtbaar maken om zo mensen zelf hun afweging te laten maken.

Ronald Meester (1963) is hoogleraar aan de Vrij Universiteit waar hij waarschijnlijkheidsrekening doceert. Hij publiceerde al vaker over wiskunde en levensbeschouwing. Op dit moment richt hij zich voor wat betreft zijn onderzoek vooral op forensische kansberekening. De DND Nieuwsbriefredactie interviewde Meester in september 2022 naar aanleiding van zijn meest recente boek: ‘hoe corona de spirituele schaarste in de samenleving blootlegde’.