De Nieuwe Denktank over Pensioen

Vijf vragen aan De Nieuwe Denktank over het pensioendebat

Door De Nieuwe Denktank wordt gewerkt aan een nieuw rapport over pensioenen. We spreken met Quinten Pluymaekers en Thom Broersen over het werk van de pensioenwerkgroep van de denktank. Een actueel gesprek gelet op het debat dat op dit moment in de Tweede Kamer gevoerd wordt over het nieuwe pensioenstelsel dat de regering wil doorvoeren.

1. Waarom zouden ook anderen dan gepensioneerden geïnteresseerd moeten zijn in het huidige pensioendebat?

‘We mogen in Nederland eigenlijk best wel trots zijn op de oudedagsvoorziening die we met elkaar hebben opgebouwd’ stelt Broersen. Het Nederlandse pensioenstelsel als een tussenvorm van een staatspensioen en een door werkgevers/werknemers georganiseerde voorziening is uniek. Dat we in Nederland het pensioen niet helemaal aan de staat overlaten is een goede zaak, legt Pluymaekers uit. ‘Landen die een staatspensioen hebben en daarvoor hebben geprobeerd geld opzij te zetten, is dat niet gelukt omdat politici geen goede spaarders zijn. Landen als Frankrijk en België moeten daardoor in de toekomst een groot deel van hun begroting aanwenden om pensioenen te betalen, terwijl wij een grote spaarpot voor later hebben opgebouwd.’

Het Nederlandse pensioenstelsel werd tot voor kort beschouwd als het beste pensioenstelsel ter wereld. Deelnemers betaalden een niet al te hoge premie voor een uitkering die relatief waardevast was. Daar kunnen we ook weer naar terug, maar niet met het huidige kabinetsplan in de Wet toekomst pensioenen (Wtp). Met deze nieuwe wetgeving verlaten we de sterke collectieve punten van het stelsel en maken we er een individueler pensioen van dat veel gevoeliger is voor de grillen van de markt. Dat is slecht voor iedereen die als werknemer pensioen opbouwt. Daarmee is de discussie over het pensioenstelsel niet slechts een zorg voor de huidige gepensioneerden, maar voor iedereen.

‘Ons pensioenstelsel past goed bij ons als Nederland’ betoogt Pluymaekers. ‘We hebben een lange traditie van maatschappelijke organisaties die zorgen voor goede sociale voorzieningen zonder dat de staat een al te grote vinger in de pap heeft’. Thom Broersen: ‘Daarmee biedt ons pensioenstelsel ook een buffer tegen een almachtige overheid op het gebied van bestaanszekerheid.’

2. Wat gaat er volgens de werkgroep op dit moment fout in het pensioendebat?

Het pensioen wordt volgens De Nieuwe Denktank onterecht steeds meer gezien als een financieel product. Broersen: ‘Dat komt omdat er in het Europees recht vaak maar twee smaken zijn: óf overheid, óf vrije markt. Een tussenvorm, zoals pensioenfondsen waarin werkgevers en werknemers samen een collectieve voorziening opbouwen en beheren, bestaat eigenlijk alleen in Nederland’. Dat zorgt ervoor dat het Nederlandse aanvullend pensioen – dat immers geen staatspensioen is – dan maar vanuit de hoek van de vrije markt wordt bekeken, en daarom wordt beschouwd als een financieel product.

Het pensioen zien als een beleggingsproduct zorgt er mede voor dat het onderhevig is aan een heleboel regelgeving, rekenregels en controles die wel passen bij commerciële verzekeraars – je wilt immers niet dat pensioengeld in de zakken van aandeelhouders verdwijnt – maar die eigenlijk niet passen bij een pensioenvoorziening waar we samen voor sparen.  Broersen: ‘We zouden het Nederlandse pensioen veel meer als een onderlinge verzekering moeten zien. Je deelt het risico met alle andere deelnemers: je collega’s, je ouders en in de toekomst vaak ook je kinderen. Het is samen uit, samen thuis. Je kunt je afvragen of dat niet een betere garantie voor goed beheer is van de pensioengelden dan allemaal ingewikkelde modellen en zeer gedetailleerde regelgeving.

Met de door het kabinet gewenste pensioenhervorming is 1.500 miljard euro gemoeid. Dat geld is een aanspraak van individuele burgers op hun pensioenfonds. Gedurende hun werkzame leven werken ze immers een dag per week voor een verplichte premie-inleg in hun pensioenfonds.. Dit is cruciaal, legt Pluymaekers uit: ‘Hun pensioen is daarmee ook hun eigendom.’ Deelnemers van een pensioenfonds hebben daarvoor gewerkt en gespaard. Wanneer het voorstel van de individuele potjes door zou gaan zonder degelijke doorrekening en zonder hun toestemming, wordt mensen een deel van hun eigendom afgenomen. Dat proces, het zogenaamde ‘invaren’, is nu totaal nog niet doordacht.

De Tweede Kamer weet ook nog niet hoe deze grote herverdelingsoperatie eruit komt te zien. Er wordt door het kabinet gesteld dat het allemaal wel goed zal komen, maar garanties daarvoor ziet de pensioenwerkgroep van De Nieuwe Denktank niet. Daarnaast wordt het debat nu vooral gevoerd op basis van beeldvorming, bijvoorbeeld dat ‘ouderen een greep uit de kas doen’ als er geen nieuw stelsel in wordt gevoerd, betoogt Pluymaekers. Daarmee wordt het beleid vooral verkocht in plaats van eerlijk en zorgvuldig afgewogen met alle voor- en tegenargumenten.

3. Waarom is een onderzoek van De Nieuwe Denktank naar pensioenen nodig?

We zien nu vaak dat de discussie gaat over de rekenrente en de invaarmethode. ‘Als denktank willen we een slag dieper gaan dan deze technische discussies’ vertelt Broersen. ‘We willen een fundamentelere discussie voeren over het pensioenstelsel en met de uitkomsten daarvan bezien hoe een goede oudedagsvoorziening eruit moet komen te zien’. Het gaat nu vaak om details en niet om de fundamentele vragen rondom het pensioenstelsel.

Volgens de pensioenwerkgroep moet het gaan om de vraag ‘Wat is een pensioen?’. Als daar een antwoord op gegeven is, komt de vraag ‘Hoe geven we dat vorm?’. Pluymaekers: ‘Net als in andere dossiers worden de regelgeving en de modellen als uitgangspunt genomen voor beleid. De Nieuwe Denktank komt éérst met een visie en daarna met inhoudelijke uitwerking’.

Op dit moment zien we dat er door de overheid en De Nederlandsche Bank (DNB) veel aandacht wordt besteed aan de communicatie om de Wet toekomst pensioenen te ‘verkopen’. Een blik op een aantal feitelijkheden laat zien dat er echter iets mis is. Pluymaekers illustreert dit aan de hand van berichtgeving over de vermogens van de pensioenfondsen. ‘De pensioenvermogens zijn de afgelopen jaren verdriedubbeld, maar er werd al die tijd gecommuniceerd dat de pensioenfondsen er financieel slecht voorstonden en daarom niet konden indexeren. Aan de andere kant was recentelijk in het nieuws dat de pensioenfondsen forse verliezen lijden, om vervolgens te constateren dat er nu wél geïndexeerd kan gaan worden. Dit wordt veroorzaakt door de rekenregels van DNB, en daar kun je het mee eens zijn of mee oneens zijn, maar feit is dat de rekenregels niet altijd een getrouw beeld geven of pensioenfondsen er goed voor staan.’

De fundamentele vragen worden niet gesteld, de daarmee samenhangende discussie wordt niet gevoerd en daardoor is er eigenlijk nooit een maatschappelijke consensus te bereiken. De Nieuwe Denktank wil met zijn pensioenrapport deze maatschappelijke discussie voeden en burgers de kennis in handen geven om beleidsmakers, politici en pensioenfondsen kritisch te kunnen bevragen. Daarnaast wil de denktank een alternatief bieden voor het huidige beleid.

4. Wat is de stand van zaken rondom het pensioenrapport van de denktank?

Op dit moment wordt er heel veel druk gezet vanuit de regering en de coalitiepartijen om de Wet toekomst pensioenen er doorheen te krijgen. Broersen: ‘Ons doel is om het pensioenrapport voor het einde van het jaar af te hebben. De hoop is dat de Tweede Kamer de wet dan nog niet heeft aangenomen. Mocht dat toch zo zijn, dan gaan we er sowieso van uit dat de Eerste Kamer nog niet over het wetsvoorstel heeft gestemd.’ ‘Daarmee is het pensioenrapport hopelijk op tijd om een relevante rol te spelen in het debat rondom het pensioenstelsel’ vertelt Pluymaekers.

5. Hoe kunnen mensen de pensioenwerkgroep en De Nieuwe Denktank steunen?

We moeten kritisch zijn op de communicatie vanuit de overheid. Pluymaekers: ‘Als de overheid ons de nut, noodzaak en werking van de Wet toekomst pensioenen niet fatsoenlijk uit kan leggen, dan moeten we nogmaals aandringen op verantwoording en uitleg’. Burgers moeten hun taak als kritische bevragers van de macht serieus nemen. Zowel richting de overheid als richting zijn of haar pensioenfonds. De meerwaarde en zekerheden van het nieuwe stelsel voor de pensioenspaarders zijn nog steeds niet goed onderbouwd, en zo’n enorme stelselwijziging is per definitie een zeer risicovolle onderneming.

De Nieuwe Denktank is een beweging van burgers die het democratische debat vanuit het politieke midden nieuw leven in wil blazen. Dat gebeurt op vrijwillige en onafhankelijke basis zonder overheidssubsidie. Wil u ons werk steunen? Dat kan in de vorm van een gift en door u te abonneren op onze nieuwsbrief en die verder te verspreiden onder familie, vrienden en kennissen.