Interview met Dieuwertje Kuijpers
Van oorsprong is Kuijpers geen journalist. Ze begon haar carrière bij de Teldersstichting, de denktank van de VVD, om vervolgens te gaan promoveren aan de Vrije Universiteit als politicoloog. In 2018 rolde ze vanuit de wetenschap naar eigen zeggen de journalistiek in. Ze constateerde op dat moment dat inzichten uit de politieke wetenschappen niet doorsijpelden in de parlementaire journalistiek. In 2015 schreef Kuijpers al voor ThePostOnline over Amerikaanse journalistiek, daardoor zag ze dat zaken als datajournalistiek in Nederland nog in de kinderschoenen stonden. Dit zeker in vergelijking met The Washington Post en The New York Times die toen al gebruikmaakten van ‘volwassen statistische modellen’. In Nederland doet enkel een platform als StukRoodVlees aan politieke verslaglegging aan de hand van wetenschappelijke inzichten.
Kuijpers vindt dat de rol van de media als politieke spelers wordt onderschat en soms zelfs ontkend. ‘Er wordt in de journalistiek niet nagedacht over de eigen rol’. Om hier het licht op te werpen schreef ze met collagejournalist Kim van Keken het manifest ‘Kies toch niet steeds de kant van de macht’. De Nieuwe Denktank sprak Kuijpers over het manifest en de politieke verslaglegging.
Wat was het punt waarop je ervaring als journalist vroeg om een manifest?
‘Het viel op dat groot politiek nieuws of de onthulling van schandalen bijna nooit meer van parlementaire of politieke redacties kwam’ legt Kuijpers uit. Om erachter te komen waar dit vandaan kwam vroegen zij en haar collega Van Keken woordvoerders en spindoctors hoe het Haagse politieke nieuws werd ‘’gemaakt’’. Hier kregen ze een beeld van een-tweetjes tussen pers en politiek. ‘Door journalisten werd meegedacht met Kamerleden hoe een voorstel of verhaal het beste kon worden vormgegeven’. Kamerleden werd voorgehouden dat als ze hun voorstel aan zouden passen, het iets saillanter of schokkender zouden maken, ze wél in de media zouden komen.
‘Dit beeld, van parlementaire pers en politiek die samenwerken aan verhalen, kregen we van verschillende kanten terug’. Het was daarmee voor Kuijpers duidelijk dat deze ontwikkeling niet op zichzelf stond. Daarnaast kwam er vanuit de media geen zelfreflectie op gang als gevolg van het toeslagenschandaal. ‘In de media werd niet nagedacht over de eigen invloed op de politiek’. Kuijpers vertelt over collega’s die op basis van anekdotes aangaven niet in die beïnvloeding van de politiek te geloven. ‘Als politieke wetenschapper ben ik gewend dat je harde data moet leveren als je zaken claimt of ontkent, maar hiervan was geen sprake in deze discussie’.
Wie zou het manifest ‘Kies toch niet steeds de kant van de macht!’ moeten lezen en waarom?
‘Het manifest zou in de eerste plaats gelezen moeten worden door hoofredacteuren’ geeft Kuijpers aan. ‘Niet om hen af te fakkelen, maar met de vraag of ze achterliggende patronen herkennen’. Hier lijkt in de ervaring van Kuijpers weinig animo voor te zijn. Door sommige collega’s wordt het manifest weggezet als zuur. Voor kritiek op de werkwijze van de parlementaire pers lijkt weinig ruimte te zijn.
Is de politieke verslaggeving in Nederland ‘’kapot’’ en wat is er nodig om die weer in ere te herstellen?
‘Talkshows en Twitter worden door sommigen gezien als een barometer voor wat er speelt in de samenleving, maar beiden zijn totaal niet representatief’. Daarmee is natuurlijk niet meteen gezegd dat de politieke verslaggeving stuk zou zijn. Kuijpers schetst wel een beeld van een pers die zich qua input niet op de goede zaken richt. ‘Wanneer wordt gefocust op wat er speelt op sociale media wordt die ophef groter en als die groot genoeg is mag je weer op komen draven bij een talkshow om over diezelfde ophef te praten’. Volgens haar houdt die bubbel zichzelf daarmee in stand en worden andere zaken uit het oog verloren. ‘Het zou al helpen als journalisten iets minder op Twitter zouden zitten’.
Er zou wat Kuijpers betreft meer gekeken moeten worden naar de gevolgen van het beleid. Dit is volgens haar de taak van de politieke journalistiek. Burgers voelen de gevolgen van wat de politiek besluit en dat is wat ze bezighoudt. ‘De nadruk moet minder liggen op zaken als het afknippen van haarlokken door politici, het lijkt soms bijna op juice’. Het bezig zijn met dit soort zaken betitelt de journaliste als ‘elitair’, dit zijn namelijk niet de onderwerpen waarin de mensen die oplossingen van de politiek verwachten mee bezig zijn. Hierin een verandering brengen vraagt van journalisten om anders naar potentieel nieuws te kijken dan nu het geval is, betoogt Kuijpers. ‘Er moet minder gefocust worden op nieuwtjes’. Dat zou, volgens haar, de politieke pers vooruithelpen.
Hoe ziet ingewijdevrije journalistiek waar jullie manifest toe oproept er uit?
Kuijpers licht toe dat ingewijdevrije journalistiek in de eerst plaats draait om het als journalist zelf regie houden over waar je over schrijft. ‘Op dit moment zie je dat coalitiepolitici elkaar anoniem zwartmaken via de media of dat woordvoerders een verhaal bij je proberen te slijten’. Wanneer je hierin meegaat geef je volgens Kuijpers de macht uit handen. Daarnaast vertelt de pers hiermee vooral het verhaal waarvan degenen met macht en invloed, de ‘’ingewijden’’, willen dat het verteld wordt.
Het doel van ingewijdevrije journalistiek is echter niet dat er volledig zonder anonieme bronnen gewerkt zou worden. Volgens Kuijpers kan het als journalist zeker nog wel van belang zijn om een bron anoniem zijn of haar verhaal te laten doen. ‘Wanneer het om klokkenluiders gaat is het natuurlijk goed om met anonieme bronnen te werken’. Het punt bij ingewijden is echter dat ze vaak een dubbele agenda hebben waarom ze journalisten een verhaal willen vertellen en sommigen gaan daar ook in mee. Ingewijden kunnen journalisten makkelijk aan nieuwtjes of gewichtig klinkend geroddel helpen. ‘Hierdoor lijkt het alsof journalisten dicht op het nieuws zitten, terwijl ze eigenlijk gebruikt worden voor een vooropgezet plan van de woordvoerder’. Om hieraan te ontkomen is ingewijdevrije journalistiek van belang.
In het manifest doen jullie verschillende voorstellen, welke verandering zou jij doorvoeren als je één dag de directeur van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) zou zijn?
Kuijpers geeft lachend aan dit absoluut niet te ambiëren, ‘Laat mij maar goede verhalen schrijven’. Toch zijn er wel een aantal zaken die ze anders zou willen zien en volgens haar de parlementaire verslaggeving ten goede zouden komen.
‘Journalisten worden steeds meer aangemoedigd om een merk te zijn door hoofdredacteuren en uitgevers’. Naast het journalistieke werk noemt Kuijpers zaken als het bijhouden van sociale media en daar een achterban opbouwen, het verschijnen bij talkshows of het opnemen van een eigen podcast. ‘Voor sommige collega’s is dit perfect en sluit dit aan bij hun manier van werken, maar voor anderen is dit niet waar ze goed in zijn’. Kuijpers zou journalisten meer de tijd en ruimte willen geven om hun werk te doen zoals zij dat willen zonder druk van redacties en commercie. ‘Geef journalisten de ruimte om écht journalist te zijn, hoe minder de hoofdredactie en uitgever er zich mee bemoeien hoe beter’.
Ze vertelt over haar tijd bij Follow The Money als goed voorbeeld daarvan. ‘Daar kreeg ik de tijd om een dossier op te bouwen en uitgebreid onderzoek te doen’. Het liefste rondt Kuijpers een verhaal in één keer goed af en sluit ze artikelen het liefst niet af met cliffhangers. Het doel van onderzoeksjournalistiek draait niet om het schrijven van een spannend verhaal, maar om het doen van gedegen onderzoek.
Wat is jouw advies aan De Nieuwe Denktank (DND) in haar rol als groep burgers die het beleid wil beïnvloeden?
Volgens Kuijpers zou de nadruk voor de denktank moeten liggen op het zoeken naar een nieuw sociaal contract. ‘Op verschillende plaatsen en door verschillende mensen wordt dezelfde analyse gemaakt dat het fout gaat in de verhouding tussen overheid en burger’. Ze ziet dat mensen afhaken van de gevestigde middenpartijen die lange tijd de macht hebben gehad. ‘Het gaat fout in de verhouding tussen burgers en de overheid, daar is aandacht voor nodig’. Kuijpers noemt het signaleren van deze kwestie een ‘maatschappelijk vraagstuk’. De taak van De Nieuwe Denktank is volgens haar het samenbrengen van mensen en groepen die ook bezig willen zijn met het nieuwe sociaal contract tussen overheid en burger om zo verandering teweeg te brengen.
Dieuwertje Kuijpers (1984) is freelance onderzoeksjournalist en schrijft voor o.a. Follow the Money, De Groene Amsterdammer en Nieuwe Revu over defensie. In oktober 2018 promoveerde ze als politicoloog aan de Vrije Universiteit met een onderzoek naar het risicogedrag van regeringen tijdens militaire interventies.