Boekrecensie
Een exotisch alternatief voor het neoliberalisme
Het neoliberalisme hangt al enige jaren intellectueel en ideologisch in de touwen. Als honden van Pavlov roept men massaal om een grotere rol van de overheid. Is er ook een andere uitweg uit het neoliberale paradigma?
Ja, zeggen de Italiaanse economen Luigino Bruni en Stefano Zamagni – en eentje die veel radicaler breekt met het (neo)liberalisme dan de sociaaldemocratie doet. In het boekje civil economy (verschenen in 2016) doen zij dat gelijknamige alternatief uit de doeken.
Wie de keurige heren Bruni en Zamagni ziet, verwacht van hen weinig radicaliteit. Ook wat zij schrijven is op het eerste oog erg gematigd. Sterker nog, de oproepen tot meer ‘samen’ en het belang van de gemeenschap doen soms wat gezapig aan. Toch is het dat allerminst.
De economen die in het boek de revue passeren, baseren zich voor hun economische visie op een fundamenteel ander mensbeeld. Niet het hobbessiaanse individu dat zoveel mogelijk zijn eigen verlangens en begeertes probeert te verwezenlijken, maar het aristotelische gemeenschapsdier dat naar nobelere doeleinden streeft dan het simpelweg vervullen van begeertes, staat centraal.
Deze traditie verdween in grote delen van Europa na de Reformatie, maar bleef in Italië nog lang bestaan en bleef zich ontwikkelen. Tot ergens in de 19e of 20e eeuw, toen ook op de Italiaanse universiteiten de moderne, Schotse (Adam Smith) economische visie dominant werd. De Italiaanse econoom Achille Loria contrasteerde aan het begin van de vorige eeuw het Schotse en Italiaanse denken nog scherp: “All our [Italian] economists are concerned less with the wealth of nations, as was [Adam] Smith, than with public happiness.”
Hoewel het boek vooral een korte introductie is in de ideeëngeschiedenis, doen Bruni en Zamagni ook wat voorstellen die passen bij de civil economy. Zo stellen zij dat de bijna heilige positie van (groei van) het bbp, onzinnig is. Wie naar het algemeen welzijn kijkt, moet inzien dat het bbp verre van volledig is. Andere indicatoren – zoals sociale cohesie in de buurt, woonplezier, groen, veiligheid etc. – zijn ook van belang. Het doet sterk denken aan de onder beleidsmakers steeds populairder wordende Brede Welvaart Monitor.
Ook biedt het tweetal een andere kijk op de verzorgingsstaat. Waar we nu vooral mensen helpen die in de problemen zijn geraakt, zouden we mensen in een kwetsbare situatie moeten helpen – dat wil zeggen: mensen die dreigen in de problemen te raken. Denk aan de ‘slachtoffers’ van de flexibilisering van de arbeidsmarkt.
Waar het boek scherp is in het stellen van het contrast met het moderne liberale denken, zo mist het nog wat scherpte in de concrete beleidsvoorstellen. Maar dat was waarschijnlijk ook niet het doel van dit boekje. Een goede introductie in het gedachtengoed van deze economische stroming is het zeker.
Titel: Civil economy
Auteur: Luigino Bruni, Stefano Zamagni
Uitgeverij: Agendapublishing
Verschijningsdatum: oktober 2016
Prijs: € 22,99
163 bladzijde