Crisis!

Ongelukken, rampen en crises zijn van alle tijden. Wanneer je echter de krant openslaat of het nieuws bekijkt, lijkt het alsof Nederland van de ene crisis in de andere tuimelt. Politieke onderwerpen tellen niet meer wanneer er niet over wordt gesproken alsof het ‘de grootste naoorlogse crisis’ is. Dat roept de vraag op: ‘Is het nu erger dan het ooit is geweest?’. Historicus en hoogleraar Beatrice de Graaf probeert die vraag te beantwoorden in haar nieuwe boek Crisis!.

Crisis! kan het beste beschreven worden als een combinatie tussen een geschiedeniscollege en een manifest. De Graaf voert de lezers mee langs de belangrijkste rampen en crises waar Nederland vanaf de Napoleontische tijd mee is geconfronteerd. Het boek begint met de explosie van een buskruitschip in Leiden in 1807 en brengt de veranderende manier van omgaan met rampen die we als land hebben doorgemaakt in beeld. Deze verandering zegt niet alleen iets over onze blik op rampen, maar ook over het gevolg daarvan op onze relatie met de overheid.

De eerste crises die worden beschreven, geven een beeld van een land dat rampen ziet als een onlosmakelijk onderdeel van het leven. ‘Grote rampen en ongelukken zijn de wil van God’ was de gedachte en daarom was er ook weinig wat ertegen gedaan kon worden. Daar kwam echter verandering in met de buskruitexplosie in 1807. De Staat nam stapsgewijs een steeds grotere rol in de nazorg van rampen, bijvoorbeeld bij de coördinatie van hulpgoederen voor de slachtoffers. Daarnaast breidde het Staatsapparaat zich steeds verder uit om rampen en crises te voorkomen. Van commissies die cholera bestreden tot een alsmaar groter politieapparaat om revolutionaire tendensen de kop in te drukken.

Naarmate de Staat een grotere rol op zich nam in de rampenbestrijding, groeiden ook de verwachtingen van burgers op dat gebied. De Graaf wijst de Bijlmerramp aan als keerpunt in die relatie. De onderzoeken die volgden op de vliegtuigramp, maakten duidelijk dat de Staat zijn rol als rampenbestrijder niet altijd waar kon maken. Daar bovenop kwam dat de overheid burgers begon te zien als mogelijke veroorzakers van rampen en crises na de terroristische aanslagen van 9/11. Er groeide wantrouwen tussen burger en overheid op het gebied van rampenbestrijding en er werd meer ingezet op controle van de bevolking als middel om crises te voorkomen. Burgers werden in plaats van potentieel slachtoffer de potentiële daders in de ogen van een groeiende controlestaat.

Daarmee schetst Crisis! een beeld dat we maar al te goed kennen; van een overheid die haar burgers wantrouwt en verantwoordelijkheden niet waarmaakt. Een Staat die behoefte heeft aan meer controle met de belofte van veiligheid en stabiliteit in een dreigende wereld. De Graaf betoogt dat het enige antwoord hierop een nieuwe manier van rampenbestrijding is. Dat vraagt niet alleen om een stap terug van de overheid, maar ook om een stap naar voren van ons als burgers. Een weerbare burgerij die klaarstaat voor elkaar in crisistijd.

Het manifest is daarmee, naast een historisch perspectief op rampenbestrijding, vooral een appel tot burgerschap. De afgelopen jaren hebben we gezien dat de crisismaatregelen van de overheid leidden tot grote maatschappelijke onrust en tweedeling. Crisis! biedt aanknopingspunten voor iedereen die daar verandering in wil brengen. De Staat heeft laten zien dat hij niet het antwoord is op al onze problemen. Alleen een sterkere gemeenschap kan de hedendaagse crises op het gebied van, onder andere, klimaat, stikstof en bestaanszekerheid het hoofd bieden.

U kunt Crisis! bestellen via uw lokale boekhandel of bij Uitgeverij Prometheus.